Książka powstała w ramach projektu edukacyjnego Instytutu Pamięci Narodowej "Rok Kultury Niezależnej". Pierwotnym celem powstania publikacji było przedstawienie postaw literatów od połowy lat siedemdziesiątych do końca lat osiemdziesiątych XX w. Okres ten w dziejach PRL był wyjątkowy ze względu na powstanie i istnienie jawnych i podziemnych struktur opozycyjnych. Część z krępowanych więzami cenzury, kontrolowanych przez reżim i - będącą na jego usługach - tajną policję twórców zaczęła upominać się o swoje prawa. Nie byli tylko biernymi obserwatorami rzeczywistości i beneficjentami dokonujących się wówczas przemian, lecz aktywnymi uczestnikami procesu poszerzania swobód. Dla pełniejszego ukazania tematu niezbędne okazało się jednak zaprezentowanie postaw i twórczości okresu stalinizmu, światopoglądowej ewolucji i - początkowo nieśmiałych, ale z czasem coraz odważniejszych - protestów przeciw polityce kulturalnej państwa. Temu poświęcony został rozdział pierwszy, z oczywistych powodów będący wyłącznie ogólnym zarysem zagadnienia. Drugi dotyczy lat 1976-1989/90, w których twórcy, dzięki narodzinom podziemnego ruchu wydawniczego, uzyskali możliwość druku swych dzieł poza zasięgiem cenzury. Jednocześnie podejmowali i wspierali cały szereg niezależnych inicjatyw, przyczyniając się do odbudowy krwiobiegu życia umysłowego w Polsce. W rozdziale trzecim mowa o ZZLP/ZLP - związku zorganizowanym tak, aby poddać go kontroli władzy, i próbach pozbycia się tej kurateli. Czwartym - o działaniach aparatu bezpieczeństwa prowadzonych zarówno przeciwko pojedynczym pisarzom, jak i ich określonym grupom. Przy czym i tu - ponieważ jest to przedmiotem odrębnego projektu badawczego IPN - zrezygnowano ze szczegółowego opisu, naświetlając jedynie wybrane aspekty problemu. Dalsza części albumu zawiera przykładowe wykazy autorów publikujących w drugim obiegu oraz recenzje ukazujących się w nim książek, sporządzane zarówno na potrzeby Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, jak i czynników partyjnych.

W 1949 r. władze komunistyczne przystąpiły do kolejnej fazy walki z Kościołem katolickim w Polsce. Do szkalowania Kościoła wykorzystano list papieża Piusa XII do biskupów niemieckich, cud lubelski oraz dekret Świętego Oficjum o ekskomunice członków partii komunistycznych. W całym kraju mnożyły się akty terroru przeciwko księżom, w prasie trwała nieustanna nagonka na wyższych hierarchów, a przed sądami wojskowymi oraz powszechnymi stawali kolejni duchowni oskarżani o współpracę z gestapo i przynależność do tzw. reakcyjnego podziemia. W tej „ofensywie” przeciw Kościołowi (jeśli użyć sformułowania Julii Brystygier, głównego „architekta” walki z Kościołem) sięgano po różne środki deprecjonowania duchowieństwa w oczach społeczeństwa, przede wszystkim oskarżano jego członków o kolaborację z okupantem niemieckim. Przypadek ks. Romana Gradolewskiego i ojca Jacka Hoszyckiego nie był odosobniony, lecz dokładnie został wpisany w toczącą się w tym okresie walkę o „rząd dusz” w powojennej Polsce. Źródło: ipn.gov.pl

Album Śladami zbrodni stanowi pierwszą próbę skatalogowania miejsc zbrodni komunistycznych z lat 1944-1956. Obejmuje on materiał fotograficzny (współczesny oraz z lat wcześniejszych), dokumentacyjny oraz relacyjny dotyczący powiatowych i wojewódzkich urzędów bezpieczeństwa, siedzib Głównego Zarządu Informacji, więzień i obozów podległych Ministerstwu Bezpieczeństwa Publicznego, tajnych aresztów i placówek sowieckiego aparatu bezpieczeństwa - NKWD i Smiersza, a także tajnych miejsc pochówków. W sumie, w albumie zaprezentowanych zostało ponad 200 obiektów wybranych spośród ponad 500 skatalogowanych w ramach ogólnopolskiego projektu badawczego Instytutu Pamięci Narodowej "Śladami zbrodni". To ponad 200 historii miejsc opowiedzianych przez pryzmat losów konkretnych ludzi - ofiar zbrodni funkcjonariuszy polskiej i sowieckiej "bezpieki". Zbrodni dokonywanych na terenie całej Polski - od Świnoujścia po Rzeszów, przez całą pierwszą komunistyczną dekadę. To świadectwo masowości zbrodni, systemowego wpisania terroru w proces utrwalania tzw. władzy ludowej w Polsce. Album ten jest próbą uratowania pamięci o tych miejscach i ich ofiarach. Próbą zwrócenia uwagi na ich znaczenie w najnowszej historii Polski. Próbą przywrócenia im należnego miana miejsc pamięci narodowej.